تاریخ زیبای دره ترکمن

معلومات درباره تورکمنهای هزاره

تورکمنهای هزاره که جمعیت شان از 80 هزار نفر تجاوز می کند در ولسوالی سرخ پارسا و در غرب ولایت پروان بسر می برند .آنان مانند سایر تورکمن ها مردمی اند شجاع غیور مهمان نواز درست کار زحمتکش و نسبت به سایر مردم هزاره در وضع اقتصادی بهتری قرار دارند عده کثیری از آنان در کابل زندگی می کنند. هزاره های تورکمنی  زبان فارسی تکلم می کنندو در گذشته های دور در سراسر دره غور بند و چهارده غوربند استیلا داشتند . اما امروزه فقط در دره تورکمن محدود و محصور شده اند بابر شاه در بابر نامه از تورکمن های هزاره یاد کرده است و در بین سال های 913 تا 916 هجری یک بار  از تنگی اژدر عبور نموده است  در آن زمان تورکمن های این منطقه شتر نیز تربیت می کردند زیرا بابر می نویسد که یک نفر از شتران تورکمن ها را نحر نموده کباب کرده است که گوشت بسیار خوشمزه داشته و با گوشت گوسفند چندان فرق نمی شده است . برای اطلاغ بیشتر رجوع کنید به کتاب تاریخ سیاسی و اجتماعی تورکمن ها نوشته امین گلی و طوایف تورکمان نوشته سید علی میرنیا.[1]

عکسهای از بارگاه شاه دلیل آغا در لولنج (دره ترکمن)

 

هزاره های دره تورکمن

دره زیبا و سرسبز تورکمن ولایت پروان در تاریخ معاصر مردم افغانستان نام نیک و پرآوازه ی دارد.

این دره همیشه بهار، دارای قریه های همچون دولت خانی، علی خانی، خدیر، شیرک و الله داد است که هر کدام دارای قریجات کوچکتر با مرکزیت ولسوالی سرخ پارسا ، دارای آب و هوای نسبتاً معتدل بوده، زمین های کشاورزی و باغ های انواع میوه که کفایت مردمان اش را نمی کند . اما دارای بهار و تابستان دلپذیر و زیبایی است.

رود همیشه جوشان او، کوههای سرسبز و استوارش ، درختان و سرزمین های علفزار ، شب های پرستاره، اش زیبایی دل انگیزی طربناک دارد.

از آنجائیکه دره تورکمن، به علت اثر کمبود زمین های زراعتی و باغات میوه و نبود صنعت ، کفایت اقتصادی مردم آنجا را نداشت؛ مردم آن دیار مجبور به کوچیدن به جاهای دیگر ،بویژه کابل شدند.

مردمان این دیار باهوش و استعداد خدادادی و زحمت و تلاش، توانستند بزودی راه رشد و پیشرفت را پیموده و جایگاه مناسب اقتصادی در جامعه کسب کنند.

اما تاریخ معاصر هزاره نیک اندیش و خیر خواه و پر تلاش دره تورکمن درخشش و برجستگی فزونتر و جایگاه موثرتر دارد.

بیشترین تحولات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در افغانستان در دوران بعد از مشروطیت و جمهوریت بوده و از همین رو است که عروج ترکمن نیز در این تحولات و دگرگونی سهم بسزایی در رشته و همیشه پیشرو و پیشقر اول بودند بویژه در میان جامعه شیعی افغانستان، در تاریخ معاصر ، خوش درخشیدند .

در سال های دهه 1340 جوش اکثریت جمعیت دره تورکمن سمت شهرهای چون کابل و چاریکار و مزارشریف کوچ می کنند و در آنجا با فعالیت های اقتصادی توأم با تلاش و کوشش و آغاز یک زندگی شهری خصوصاً در شهر کابل بزودی جایگاه در خود شان کسب می کنند.

مردم این دیار ، استعداد والایی اقتصادی دارند. در زمان اندک در شهر کابل صاحب ملک و املاک و مغازه های تجاری و شرکت های حمل و نقل همانند« الله یار ترانسپورت»، «رضایی ترانسپورت»، « معصومی ترانسپورت» و شرکت های تجارتی و ادارات و صادرات در منطقه های جاده میوند، کوته سنگی، یکی از قطب های نسبتاً بزرگ اقتصادی را در شهر کابل بوجود آوردند.

هزاره های دره تورکمن، استعداد اقتصادی که داشتند، شروع به تجارت نمودند. ابتداء به کشورهای آسیایی همچون ایران، پاکستان، لبنان، عراق، عربستان و سپس به کشورهای اروپایی همانند آلمان غرب (جرمنی) انگلستان و آمریکا در حالی که پیشقر اولان اقتصادی این مردم تحصیل کرده نبودند اما با روحیه تلاش و کوشش در امر تجارت هم موفق بودند.

با تثبیت شدن جایگاه اقتصادی شان، از آنجائیکه مردم تورکمن شیعه دوازده امامی ، مذهبی و متدین بودند ، از فعالیت های اجتماعی و مذهبی هم غافل نبودند وآرام آرام شروع به فعالیت های سیاسی، اجتماعی و مذهبی کردند.

هزاره های دره تورکمن با روحیه عالی دینی و مذهبی که داشتند ، بزودترین وقت با زندگی شهری و فعالیت های مدنی آشنایی پیدا کردندو در ایجاد تشکل های مدنی و اجتماعی و مذهبی نقش فعال داشتند ودر حرکت شهید بلخی و یاران او مردم و بزرگان سرشناس ترکمن نقش محوری را ایفا می نمودند.

عکسهای از تنگه اژدها  (دره ترکمن)

 

حاج نادرعلی داد تورکمن

شخصیت های سرشناس اجتماعی دره تورکمن همانند حاج نادرعلی داد تورکمن و حاج عبدالرزاق و دیگران در دوران وکالت و نمایندگی پارلمان بیشترین فعالیت های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی را در میان هزاره های کابل داشتند تا قبل از آن دوران شیعیان هزاره در کابل مورد بی مهری و بی توجهی حاکمان و سیاستمداران و حتی اقوام دیگر کشور قرار داشتند .اما این شخصیت های با درایت و بینش ودلسوز جامعه هزاره، درجهت شناساندن و احقاق حقوق اجتماعی و سیاسی این قوم محروم و زحمت کش وطن ، بیشترین نقش را داشتند.

حاج نادرعلی الله داد، به علاوه ی این که که یک شخصیت سیاسی و اجتماعی بود، فرد خیّرِ و قوم دوست هم بود و با دارایی های شخصی خویش به محرومین و فقراء جامعه هزاره وشهروندان غیر شیعی شهرکابل بیشترین رسیدگی را می کرد. در پارلمان سعی و تلاش در جهت تثبیت هویت هزاره ها بعنوان یک از اقوام اصیل و دلسوز و زحمت کش و صادق وطن داشت.

همین روحیه وطن دوستی و محروم پروری ایشان بود که در دوران کوتاه حکومت کمونیست ها بزندان افتاد.

همزمان با شروع فعالیت های دینی و مدنی که در دهه (40 ه ش) در کشور آغاز شد. و تعداد از علماء نسل اول شیعیان همانند مرحوم آیت ا… سید سرور واعظ، مرحوم آیت ا… شیخ محمدامین افشار، آیت ا… العظمی محقق کابلی، آیت ا… محسنی، آیت ا… تقدسی و غیره با مراجعت شان از حوزه علمیه کهن شیعی نجف به وطن بیشترین استقبال را همین مردم متدین و مذهبی ترکمن در کابل نمودند، و بانی خیر برای علماء کشور شدند. و بیشترین دارائی های شان را در راه توسعه مراکز دینی و فرهنگی و مذهبی در اختیار علماء گذاشتند و مدارس عملیه همانند مدینة العلم، جامعةالاسلام، مدرسه آیت ا… واعظ، مساجد ابوذر غفاری، مسجد اتفاق، مسجد قهرمان کربلا، مسجد صاحب الزمان (عج) و غیره و همچنین حسینیه های زیادی با دارایی و حمایت همین مردم در کابل ساخته شد. و این مردم نقش اصلی را در احیاء فرهنگ شیعی و هویت دهی مردم هزاره و شیعی در کابل داشتند تا قبل از این دوران مردم شیعی هزاره در شهر کابل پایتخت افغانستان جایگاه اجتماعی وسیاسی ومذهبی نداشتند و خیلی شناخته شده نبودند.

در مناسبت های ملی و مذهبی همانند سالروز استقلال افغانستان اعیاد قربان، رمضان، عاشورا، شعیان توسط این مردم جهت آشنایی با ارزش های ملی و اسلامی در سطح شهر کابل پرشکوه و با عظمت برگزار می شد.

با آغاز کودتا ی ننگین و خونبار کمونیست و اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی ، هزاره های قهرمان و غیرتمند این دره همیشه سربلند، جهت دفاع از دین و ارزش های والاو انسان ساز اسلام و وطن و ناموس و استقلال کشور کمر همت بستند و همراه و همدوش با دیگران مجاهد مردان و زنان وطن ،مبارزه علیه اشغال و ظلم و بیداد را آغاز کردند.

در استبداد حکومت کمونیست های بی خرد و بی دین بیشترین افراد سرشناس و متدین و تاجران ملی این مردم به زندان های مخوف حکومت استبدادی ترکی و امین زندان های مخوف شدند که در حدود 100 نفر از بهترین فرزندان و سرشناسان و تاجران این مردم تا امروز گنام و مفقودالاثر می باشند.

با موقعیت های اجتماعی و اقتصادی که در شهر کابل داشتند، بیشترین آسیب پذیری و خسارت را از ناحیه دست نشاندگان کرملین این مردم متدین دیدند. و عده ازایشان مجبور به ترک کابل شده وبا چشم پوشی از مال و اموال و دارایی که با عرق جبین و پینه بستن دست های توانای شان در طول سالیان متمادی بدست آورده بودند، راهی سنگرهای جهاد و مبارزه و عزت و شرف شدند و با سرمایه های خود تشکل های نظامی و سیاسی وقویترین جبهه را در مقابل اشغالگران و حکومت مزدور آنان ولایات پروان، میدان، بامیان ایجاد کردند.

مردمان غیرتمند و مجاهد این خطه با سرمایه های شخصی شان بدون وابستگی به جریانات داخلی و خارجی پا به عرصه جهاد و مبارزه می گذارند. شخصیت های جهادی و اجتاعی این دیار در اولین مرحله با دیگر مجاهد مردان هموطن ولایات بامیان علاقه داری شیخ علی، ولسوالی سرخ پارسا را از چنگال اشغالگر ان آزاد کردند.

دره تورکمن در دوران اشغال کشور، کانون مقاومت و جهاد بود. در اولین سالهای جهاد این حیطه ی پاک از وطن، از اشغال کمونیست ها آزاد شده بار دیگر میزبان فرزندان صدیق و با شهامت و مجاهد گردید.

مردم مجاهد این دره با ایجاد پایگاه های جهادی در دفاع از وطن و ارزش ها شهدای زیادی در راه آزادی وطن اسلامی تقدیم کردند. اولین شهدای این دره مجاهد پرور شهیدان همانند: شهید دولت کربلایی، شهید حاجی چغیل، شهید فیاض و تعداد دیگر پرچم عزت و استقلال و سرافرازی را برافراشتند.

از آنجائیکه دره تورکمن در اولین سالهای جهاد از وجود حکومت کمونیستی آزاد شده بود. مجاهدین این دره به کمک دیگر هموطنان خویش می شتافتند. کمک های انسانی و مالی در جهاد مقدس مردم افغانستان این مردم به مناطق غور بند، بامیان، بهسود، ورس و پنجاب، کابل بارهای و بارها رسیده است.

مردم ترکمن همیشه در فعالیت های خیر خواهانه و انسان دوستانه پیشقدم بودند. در طول سالهای جهاد کمک های مالی این مردم به سنگرهای جهاد همیشه می رسد، حتی کمک های مالی به احمد شاه مسعود که حتی هم مذهب این مردم نیست بارها رسیده است.

در فعالیت چریکی در شهر کابل تحت سلطه حکومت کمونیست جوانان مجاهد این حیطه مهم فعالیت داشتند. و بارها ضربات مهلک را به مزدوران کمونیست وارد نموده اند، که در این راستا چندین مبارز این دره بدست نیروهای امنیتی حکومت نجیب ا… دستگیر و چندین سال زندانی شده اند.

در دوران جهاد علیه ارتش سرخ، مجاهدین دره ترکمن با وجود که احزاب جهادی معتدد در منطقه حاکم بود ولی چنان با هم مسالمت آمیز همکار و همرزم بودند که هیچگونه جنگ داخلی و گروهی میان شان رخ نداد. و بارها میان گروههای جهادی در منطقه میانجی و مصلح بودند و ایجاد ضلع آشتی چندین مرحله میان برادران سرخ پارسا و نیزمیان برادران غورمند و بهسود و جاهای دیگر مسئولین و بزرگان دره ترکمن نقش اصلی را ایفا می کردند که در میان آنان مرحوم حاج محمدعلی حکمت، آقای صادقی پروانی و شهید ذالفقار، شهید ابراهیم شاه حسینی و آقای مصطفی کاظمی تلاش های مستمر را در جهت حفظ آرامش و امنیت میان گروههای جهادی نمودند.

در اولین نشست های گروههای جهادی شیعی برای وحدت باز هم بزرگان منطقه تورکمن پیشگام بودند و در تشکیل حزب وحدت اسلامی بیشترین نقش را همین مردم داشتند. که نمایندگان عمده از گروههای جهاد و احزاب همانند: سازمان نصر اسلامی، پاسداران جهاد اسلامی و حرکت اسلامی از منطقه ترکمن پیش قدم اول وحدت و اتحاد بودند و در اولین کنگره های حزب و حدت در میدان، جاغوری، پنجاب، و لعل و سرجنگل حضور فعال و سازنده داشتند. در کنگره سراسری حزب وحدت در مرکز بامیان نمایندگان مردم ترکمن در شورای مرکزی حزب وحدت آقایان صادقی پروانی؛ شهید ابراهیم شاه حسینی، شهید مصطفی کاظمی معرفی شدند. نقش فعال و موثر داشتند. با پیروزی مجاهدین وطن و خروج نیروهای ارتش سرخ اشغالگر در چیدن مزدوران کمونیست و حاکمیت دکتر نجیب ا…، جوانان و مجاهد مردان، مردم ترکمن مقیم کابل نقش بسزای داشتند، در میان آنان شهید واحد، شهید داکتر احمدی، رجب یورش و دیگر چریک های شهر کابل خوش درخشیدند.

با سابقه و آشنایی که با شهر کابل داشتند با تمام وجود از ورود و پیروزی مجاهدین استقبال کرده و به کمک و یاری مجاهدین بویژه مسئولین و مجاهدین حزب وحدت شتافتند . آنچنان صادقانه و مشتاقانه با کمک های مالی و جانی شان از رهبران حزب وحدت پذیرایی کردند که بیشترین نیروهای رزمی حزب وحدت دوران شهید مزاری را جوانان این دره تشکیل می دادند.

متاسفانه با شروع جنگ قدرت میان گروههای جهادی در کابل از آنجائی که بشترین سرمایه و زندگی مردم دره تورکمن در کابل بود و زحمات دو نسل آنان همه در کابل به ثمر نشسته بود ، بیشترین خسارت های مالی و جانی را همین مردم در کابل متحمل شدند.

در یک آمار غیر کارشناسی حدود دو هزار عراده ماشین تجاری و اموال زیادی دیگر از این مردم در کوته سنگی و سرک پغمان کابل به غارت رفت. و چندین کامیون اموال تجارتی آنان در آخر جاده میوند (دروازده لاهوری) و جاهای دیگر کابل بدست نیروهای گلبد ین و سیاف و احمد شاه مسعود به یغما برده شد.

در این جنگ های کور و قدرت طلبی انحصارگرایان، جوانان زیادی از این مردم به شهادت رسید. که هر کدام از آنها ذخیره بزرگ برای جامعه ما بوده و عده ای زیادی از این مردم مجبور به ترک خانه و کاشانه شان گردید .

با ظهور طالبان بار دیگر این مردم بود که مورد ظلم و بی مهری و غضب طالبان متعصب قرار می گیرند ، جوانان زیادی از این مردم را همچون شهید داکتر احمدی در کابل، شهید ناظر حسین و شهید ذالفقار و شهید شجاعی را به شهادت می رسانند.

دردوران قدرت وسیطره طالبان ، بمدت چندین ماه دره ترکمن کانون مقاومت و مبارزه علیه طالبان بود. و برای چندمین بار این مردم مجبور به ترک خانه و زندگی شان شدند عده از آنان به سمت مزار شریف و هرات، و خارج از افغانستان :ایران و پاکستان و امارات متحده عربی میروند. با تلاش و کوشش و استعداد ذاتی که در حوزه اقتصاد داشتند، دارای جایگاه مطلوب اقتصادی و اجتماعی می شوند. طوری که در حادثه محرم سال 1385 در شهر هرات باز هم بیشترین خسارت مالی و اقتصادی را همین مردم متحمل شدند.

گرچه مردم ترکمن در استعداد اقتصادی و فعالیت های تجاری در میان اقوام افغانستان شهرت بسزایی دارند، اما از فعالیت های علمی و فرهنگی و سیاسی هم دور نبودند، از همین مردم دهها عالم دینی، مهندس، داکتر، سیاستمدار رشد کرده اند که امروز هر کدام آنان مصدر خدمت و فعالیت برای جامعه محروم هزاره افغانستان می باشند.

از جمله آنان حضرت آیت ا… العظمی محقق کابلی (ترکمنی) که استوانه فقهی حوزه های علمیه شیعی نجف و قم و افتخار جامعه مسلمان افغانستان بویژه جامعه محروم شیعی هزاره می باشند.

زمانی که مرجع شدن برای جامعه شیعی هزاره امر محال بود ، مردم هزاره و دیگران فکر می

کردند که مردم شیعی هزاره چنان ضعیف و فقیراند که سالها باید مقلد و وام دار دیگر جوامع باشند. حتی خود مردم هزاره باور نداشتند که روزی از میان آنان از یک جامعه فقیر و محروم از مزایای علمی و رفاهی بتواند عالمان و مجتهدان همچون آیت ا… العظمی محقق کابلی، آیت ا… العظمی فیاض وآیت ا… صالحی، آیت ا… مدرس افغانی، آیت ا… سید سرور واعظ آیت الله تقدسی وده ها عالم و دانشمند به جامعه اسلامی قد علم کنند و ارکان حوزه های علمی شیعی معاصر راتشکیل دهند.

امروزه محاضرات آیت ا… فیاض در علم اصول یکی از معتبرترین منابع درسی حوزه های نجف و قم و نیز مصباح الاصول مرحوم آیت ا… واعظ و کتب ادبیات عرب مرحوم مدرس افغانی از معتبرترین مواد درسی حوزه های شیعه وجامعه اهل سنت مخصوصا دانشگاه الازهر مصر می باشند.

و عالمان همچون آیت ا… صالحی، آیت ا… تقدسی، آیت ا… محمدی که هر کدام از مدرسان چیره دست حوزه های علمیه کابل و ستارگان درخشان فقه و فقاهت شیعی می باشند نیز از میان همین مردم دره ترکمن اند.

و همین طور افراد سیاستمدار همچون شهید مصطفی کاظمی ، انجنر عباس نماینده نماینده در پارلمان ، انجیز ابراهیم عادل وزیر معاون وصنایع و ده ها دانشمند اعم از انجنر ودکتر در دامان مردمان دره ترکمن رشد یافته اند وامروزه باعث افتخار و سربلندی جامعه افغانستان می باشند.

در شرایط کنونی از این مردم هزاره دره تورکمن ، در شهرهای مزار شریف، کابل، هرات، دارای جایگاهی بلند اجتماعی و اقتصادی و شهرت نیک نامی در میان مردم افغانستان هستند وهمچنین در خارج از افغانستان مانند ایران، پاکستان، امارات متحده عربی و کشورهای دیگر ساکن بوده و مشغول فعالیت های عمده اقتصادی، علمی، فرهنگی می باشند.

تنها در کشور امارات متحده عربی شهر شارجه حدود 2000 هزار شرکت تجارتی از همین مردم هزاره دره تورکمن، ثبت می باشد که یکی از قطب های بزرگ اقتصادی کشور امارات را تشکیل می دهند.

۲تاعکس سیوک  (دره ترکمن)

عکس از دهانه سیوک (دره ترکمن)

مردم دره تورکمن با تحمل تمام سختی ها و مشکلات دوران اشغال افغانستان و جنگ های قدرت و ظلم و چپاول طالبان ، با تلاش و کوشش خستگی ناپذیر باز هم سربلند و با عزت در همه نقطه از کره زمین که بسر می برند، شرافتمندانه زندگی می کنند و در اثر مهاجرت در کشورهای بیگانه و مباشرت با فرهنگ های مختلف اصالت فرهنگی و دینی و ملی شان را حفظ کرده وهیچگونه خود باختگی و بی هویتی در مقابل فرهنگ بیگانه را کسب نکرده وبا همان لهجه ی شیرین تورکی تورکمنی خود که می گویند: ثه استی، ثه مکنی، ثه کاردَری) اصالت های فرهنگی شان را حفظ کرده اند.

مردم تورکمن نسبت به ارزش های دینی و خانوادگی خیلی حساس می باشند و در هر جا و هر شرایط ارزش های خانوادگی همانند احترام به زنان خدمت به پدر و مادر و ارتباط صمیمی میلن برادران و اقوام و خویشاوندان و روحیه کمک و مساعدت نسبت به افراد بی بضاعت و دستگیری از اقوام فقیرش را دارد و امروزه در میان جامعه افغانستان شهره عام دارند.

باهمان روحیه ایثار و فداکاری و دین مداری وبشر دوستی در شرایط کنونی که جامعه افغانستان پس از سالهای مستمر جنگ واشغال و ویرانی نیازمند به باز سازی دارد دوشادوش دیگر هموطنان خود در راه آبادی و سربلندی وطن گام برمیدارند که نمونه های عینی آن همانند ساختن حسینیه صاحب الزمان در غرب کابل منطقه دشت برچی جنوب مسجد اتفاق ،همکاری وکمک نزدیک با حوزه های علمیه کابل مانند مدرسه آیت الله تقدسی ومسجد اهل البیت وده ها مساجد وحسینیه از کمک مالی واقتصادی این مردم برخودارمی باشند.

جهت حفظ شعائر اسلامی مناسبت های مهم دینی وملی با نذر و نذورات همین مردم دردهها حسینیه و تکایا در کابل و هرات و مزار شریف برگزار می گردد.

در یک کمله این که اقتصاد هزاره های تورکمن در خدمت هویت بخشی جامعه هزاره واحیاء فرهنگ شیعه واستقلال افغانستان بکار گرفته شده است.